مریم جلیلوند
خبرنگار
صدای میراث: باستان‌شناسی ایران فاقد آزمایشگاه‌های تخصصی است و به همین دلیل است که سالانه برای ۸۰ نمونه آزمایش کربن ۱۴ مبلغی بالغ بر ۳۲ تا ۶۴ هزار یورو (معادل ۵۵۰ میلیون تومان تا ۱میلیارد و ۸۸ میلیون تومان) به آزمایشگاه‌های خارجی برای آزمایش کربن ۱۴ پرداخت می شود.
پژوهشکده باستان‌شناسی ایران نیز تنها یک آزمایشگاه سالیابی دارد که آزمایش‌های آن به روش ترمولومینسانس انجام می شود و فاقد دیگر آزمایشگاه‌های تخصصی در حوزه باستان‌شناسی است.
به گزارش صدای میراث،۱۸۵ سال از زمانی که «ویلیام کنت لوفتوس» انگلیسی، نخستین کلنگ کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران را بر ویرانه‌های شوش، پایتخت باستانی عیلام بر زمین زد می‌گذرد. اما با گذشت حدود یک قرن و نیم از آغاز فعالیت‌های میدانی باستان‌شناسی، ایران همچنان فاقد آزمایشگاه‌های تخصصی در شاخه‌های مختلف باستان‌شناسی است.
باستان شناسان ایران در رنج نبود آزمایشگاه
«فریدون بیگلری» باستان‌شناس، موزه‌دار و مسئول بخش پارینه‌سنگی موزه ملی ایران است. او سردبیری مجله بین‌المللی باستان‌شناسی ایران را نیز برعهده دارد و در پاسخ به این پرسش صدای میراث که آیا بخش پارینه سنگی ایران برای مطالعات و تحقیقات خود دارای آزمایشگاه تخصصی است؟ می‌گوید: در بخش پارینه‌سنگی در ایران فعالیت‌ها و تحقیقات بسیار خوبی صورت گرفته و از سال ۷۹ نیز بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران فعالیت‌های قابل توجه انجام داد و پیشینه قابل ملاحظه‌ای دارد، اما هنوز این بخش نیز دارای آزمایشگاه تخصصی نیست.
به گفته این باستان‌شناس، داشتن آزمایشگاه تخصصی تنها نیاز بخش پارینه سنگی نیست، بلکه تمام شاخه‌های باستان‌شناسی به آزمایشگاه تخصصی نیاز دارند.
او می‌گوید: از آزمایش‌های سالیابی گرفته تا مطالعات ژنتیک و رسوب‌شناسی و … موارد ضروری وجود دارد که در فعالیت‌های باستان‌شناسی باید به آن‌ها توجه شود.
فریدون بیگلری در حالی از فقدان آزمایشگاه‌های تخصصی باستان شناسی در ایران سخن می‌گوید که در در پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز تنها یک آزمایشگاه سالیابی آن هم به روش ترمولومینسانس وجود دارد.
آزمایش سالیابی به این روش، میزان انرژی ذخیره شده مواد رادیو اکتیو در بلورهای یک نمونه شیء یا اثر تاریخی را اندازه‌گیری می‌کند و آزمایشگاهی برای آزمایش کربن ۱۴ در ایران وجود ندارد.
هزینه ۱میلیارد تومانی آزمایش کربن ۱۴ برای ۸۰ اثر تاریخی در سال
براساس پیگیری‌های صدای میراث، برای ارسال یک اثر به منظور انجام آزمایش کربن ۱۴ به کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، فرانسه یا آلمان، بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ یورو هزینه می‌شود.
با توجه به این که سالانه بیش از ۸۰ نمونه اثر تاریخی برای آزمایش کربن ۱۴ به کشورهای دیگر ارسال می‌شود، هزینه‌ای که این آزمایش‌ها در فقدان آزمایشگاه تخصصی کربن ۱۴ در ایران روی دست باستان شناسی ایران گذاشته است مبلغی بین ۵۵۰ میلیون تومان تا ۱میلیارد و ۸۸ میلیون تومان با نرخ ۱۷ هزار تومانی یورو در بازار آزاد است.
آنطور که باستان‌شناسان می گویند، با اینکه راهاندازی تجهیزات آزمایشگاهی نیازمند اعتبار و هزینه است، اما واقعیت آن است که درحال حاضر باستان‌شناسی ایران به این تجهیزات نیاز دارد.
جالب آن که بدانیم در موزه ملی ایران نیز که موزه مادر کشور نامیده می‌شود بیشتر فعالیت‌ها بر مرمت آثار متمرکز است و آزمایشگاه استاندارد در سطح بین‌المللی برای مشخص کردن دی.ان.ای نمونه‌های یافت شده نیز وجود ندارد.
برغم آن که باستان‌شناسی ایران در زمینه سالیابی و رسوب‌شناسی نیز نیازمند برخورداری از آزمایشگاه مجهز است، اما به نظر می‌رسد راهاندازی آزمایشگاه تخصصی کربن ۱۴ یکی از ضروری‌ترین نیازهای باستان شناسی کشور است.
راهاندازی چنین آزمایشگاهی در کشور با توجه به هزینه‌هایی که سالانه برای ارسال نمونه‌ها انجام به منظور آزمایش کربن ۱۴ به دیگر کشورها انجام می‌شود نه تنها مقرون به صرفه است که حتی به صرفه‌جویی ارزی برای تداوم کاوش‌های باستانی بیشتر و پیشبرد باستان‌شناسی ایران کمک می‌کند.
پراکندگی آزمایشگاه‌ها در دستگاه‌های مختلف
«فرانک بحرالعلومی» دانش‌آموخته کارشناسی ارشد در رشته مهندسی فیزیک از دانشگاه صنعتی وین است. او نیز هم اکنون در پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی مشغول به فعالیت است. بحرالعلومی، همچنین مسؤولیت راهاندازی بخش سالیابی ترمولومینسانس را برعهده داشته و اکنون در ارتباط با وضعیت آزمایشگاه‌های تخصصی حوزه باستان‌شناسی در کشور می‌گوید: زمین‌شناسی در ایران یک علم دیرینه است. به همین دلیل بهترین آزمایشگاه‌های رسوب‌شناسی، سنگ‌شناسی و… در کشور برای فعالیت‌های زمین‌شناسی وجود دارد. گروه زمین‌شناسی و جغرافیا نیز به همین دلیل همکاری گسترده و تنگاتنگی با باستان‌شناسان دارد.
او می‌گوید: موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران دارای آزمایشگاه سالیابی OSL است که به سالیابی رسوبات می‌پردازد و در این زمینه دکتر خطایی همکاری نزدیکی با باستان‌شناسان دارد. او از جمله افرادی است که بر سالیابی رسوبات قنات‌ها فعالیت کرده است.
بحرالعلومی به پراکندگی آزمایشگاه‌ها در نهادهای مختلف کشور نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: ایران دارای برخی تجهیزات و آزمایشگاه‌ها هست اما این امکانات در نهادهای مختلف پراکنده است.
به گفته بحرالعلومی، در پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی نیز سالیابی سفال، تجزیه عنصری، و تجزیه ترکیبی انجام می‌شود.
او می‌گوید: بسیاری از مراکز باستان‌شناسی جهان نیز دارای آزمایشگاه‌های مجهز نیستند و نداشتن آزمایشگاه باستان‌شناسی در جهان چندان غیر طبیعی نیست.
آزمایشگاه پارینه سنگی هم نداریم
اما روح‌الله شیرازی رییس پژوهشکده باستان‌شناسی در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی فقدان آزمایشگاه تخصصی پارینه‌سنگی در ایران را یکی دیگر از مشکلات آزمایش‌های تخصصی در حوزه باستان شناسی می‌داند.
روح‌الله شیرازی می‌گوید: مطالعات و تحقیقات در بخش پارینه ینگی ایران بسیار قابل ملاحظه است اما هنوز آزمایشگاه تخصصی پارینه سنگی در ایران راهاندازی نشده است.
او با اشاره به گستردگی محوطه‌های دوره پارینه سنگی قدیم تا آغاز فراپارینه سنگی در ایران که بیشتر در حوزه زاگرس و جنوب فارس گسترده شده‌اند افزود: یافته‌ها و ابزارهای سنگی را در بانک‌های مختلف در موزه ملی ایران و در مراکز استان‌ها نگهداری می‌کنیم اما آزمایشگاه تخصصی در حوزه پارینه‌سنگی در ایران وجود ندارد.
شیرازی ابراز امیدواری کرد که با همکاری سایر بخش‌ها آزمایشگاه تخصصی پارینه‌سنگی در باستان‌شناسی ایران در آینده راهاندازی شود.
Discussion۲ دیدگاه
مدیریت درست در این مورد وجود ندارد. ایجاد هماهنگی و همکاری بین مراکز علمی کشور امری ضروری است.
بجای ارسال این همه اشیا میتوانند خود دستگاه را خریداری نمایند. تجمع مراکز تحقیقاتی و دادن سرویس به محققان باید ایجاد شود. حرف نزنیم بهتره.
البته ما همیشه افسوس گذشته خود را داریم و عبرت هم نمیگیریم. کشوری مثل ایران که ادعای بزرگی و علم‌مداری دارد .چطور هنوز یه آزمایشگاه مدرن و مجهز در این رابطه‌ها ندارد. حتی برای قدمت گذاری با کربن ۱۴ ما هنوز مشکل اساسی داریم و نمونه‌ها با هزینه زیاد به اروپا می‌رود…به جای افسوس خوردن و علت عقب ماندن را به گردن گذشتگان انداختن و با این بریز و بپاش‌های نجومی برای پیش پا افتاده‌ترین عقاید، لطفا یک آزمایشگاه مجهز که در خاورمیانه نمونه باشد راهاندازی کنید.
تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف
مگر اسباب بزرگی همه آماده کنی
والسلام.