صدای میراث: طالبان در دو سال اخیر بخشی از هزینه‌های اداره کشور را از محل فروش آثار تاریخی افغانستان به دست آورده است و نظامیان این گروه حفاری های غیرمجاز گسترده در محوطه‌های باستانی بامیان را برای یافتن دفینه برای امرار معاش آغاز کرده‌اند.
این اظهارات، ادعای باقر احمدی، مدیر حفاظت از معابد باستانی و میراث فرهنگی افغانستان در بامیان است که در گفت‌وگوی اختصاصی خود با صدای میراث به حجم قاچاق اشیای تاریخی توسط طالبان، کشورهای مقصد و تخریب معابد باستانی بامیان به همراه برچیدن آثار دوره ساسانی در افغانستان اشاره کرده است.
باقر احمدی، عضو دفتر ایکوموس آلمان است و چندی قبل از افغانستان خارج شده است. او در گفت و گوی اختصاصی خود با صدای میراث از قاچاق گسترده اشیای تاریخی افغانستان در دو سال اخیر توسط اعضای طالبان خبر داده و گفته است که در میان آثار قاچاق شده آثار متعلق به دوره‌های تاریخی ایران نیز وجود دارند که از افغانستان خارج و بخشی از آن‌ها به ایران منتقل شده است.
باقر احمدی می‌گوید: تغییرات اخیر در افغانستان مشکلات زیادی برای آثار باستانی این کشور بوجود آورده است و در دو سال اخیر با حاکمیت طالبان بر افغانستان ۱۷ شیء تاریخی و با ارزش متعلق به دوره بودایی افغانستان از موزه بامیان به سرقت رفته و از این کشور قاچاق شده است.
به گفته مدیر بخش حفاظت از معابد باستانی دره بامیان افغانستان، زمانی که جمهوری افغانستان افول کرد و امارت اسلامی بر سر کار آمد، طالبان اقدام به چپاول آثار باستانی بامیان و دیگر محوطه‌های باستانی و موزه‌های افغانستان کردند.
او گفت: دو عدد کتاب و مجسمه‌های بودایی و سردیس‌های متعلق به دوره بودا در افغانستان که پیش از دوره ساسانی در افغانستان رواج داشت، در ماه‌های گذشته از موزه بامیان سرقت شد. یکی از سردیس‌ها را برغم وجود خطر جانی برای خودم ردگیری و شناسایی کردم و قاچاقچی این اثر را یافتم. توانستم اثر را مشاهده کنم و برچسبی را که خودم بر آن گذاشته بودم شناسایی کردم. ولی ایکوموس هشدار داد که ممکن است خرید اثر از افسر طالبان خطر جانی برایم داشته باشد. به همین دلیل از خرید آن منصرف شدم و افسر امارت اسلامی که این سردیس را از موزه بامیان آورده بود به قیمت ۱۵۰ هزار دلار به فروش گذاشت و می دانیم که این اثر اکنون در یکی از کشورهای اروپایی است.
جستجوی طالبان برای یافتن معبد شاهی بودای بامیان
باقر احمدی از حفاری‌های متعدد صورت گرفته توسط طالبان برای یافتن شهر شاهی باستانی افغانستان درست در بالای سر بودای شهمامه بامیان خبر داد و گفت: در دو ماه گذشته محوطه‌های بسیاری را در محوطه باستانی شهر غلغله و محوطه باستانی شهر ضحاک افغانستان، همچنین بالای سر بودای شهمامه انجام داده‌اند که در این حفاری‌ها و جستجویشان برای یافتن اشیای تاریخی آثار بسیاری حتی آثاری که تزئینات دوره ساسانی در محوطه‌های باستانی بامیان را داشتند آسیب دیدند.
مدیر بخش حفاظت از معابد باستانی شهر بامیان افغانستان در این گفت‌وگو اعلام کرد که اعضای طالبان نقاشی‌های باستانی متعلق به هنزمندان دوره ساسانی را نیز از بین برده‌اند.
او گفت: بالای سر بودای شهمامه بامیان را با بیل مکانیکی شکافتند. آن‌ها به دنبال یافتن معبد افسانه‌ای دوره باستان هستند. گفته می‌شود معبدی بسیار مجلل است و هنوز هیچکس نتوانسته به این معبد باستانی که پشت بودای بامیان قرار دارد دست پیدا کند.
این مسئول سابق اداره حفاظت از آثار باستانی بامیان در افغانستان با تایید وجود محوطه باستانی باشکوه همجوار با بودای بامیان در افغانستان به صدای میراث گفت: ورودی این معبد یا به دلیل تغییرات اقلیمی یا در زمان ورود ابومسلم خراسانی و یعقوب لیث صفاری به افغانستان از بین رفته است. در سفرنامه‌های چینی و کتاب‌های بودیسم از معبد شاهی بالای سر مجسمه بودا نام برده اند. ولی در حال حاضر هیچکس قادر به یافتن معبد شاهی بامیان نشده است. بنابراین طالبان با بیل مکانیکی به جان محوطه باستانی بالای سر بودای شهمامه افتاد و دو متر نیز بالای کوه را حفاری کرد و به چیزی نرسید.
او با اشاره به این که اعضای طالبان حتی در شهر باستانی ضحاک ماردوش در افغانستان نیز حفاری غیرمجاز و گسترده داشته است افزود: قدمت شهر باستانی ضحاک به هزاره اول و دوم قبل از میلاد مسیح یعنی بیش از ۵ هزار سال پیش می‌رسد گفت: قدمت بودای بامیان اما براساس تحقیقات و آزمایشات کربن ۱۴ به ۴ تا ۵ قبل از میلاد می‌رسد.
باقر احمدی، عضو دفتر ایکوموس آلمان درخصوص اقدامات طالبان در شهر باستانی «غلغله» افغانستان در شهر بامیان نیز گفت: قدمت این شهر باستانی از قبل از دوره بودا در افغانستان تا دوره‌های اسلامی است. این شهر یکی از پایتخت‌های مهم دوره آل شنصب در دوره اسلامی بود. در دوره ای که چنگیزخان مغول به بامیان حمله کرد، مردم منطقه مقاومت بالایی از خود نشان دادند و نواده چنگیزخان در این جنگ کشته شد. مغول‌ها نیز عصبانی شدند و سیستم آبرسانی اطراف قصر غلغله را بستند و زمانی که از تونل‌های آبرسانی شهر وارد قلعه شدند کشتار بزرگی از مردم شهر راه انداختند. به همین دلیل است که نام غلغله به معنای سر و صدای وحشتناک بر این محوطه و شهر باستانی گذاشتند وگرنه نام اصلی آن شهر شاهی بود. این شهر باستانی نیز از دوره روی کار آمدن طالبان با تخریب ها و حفاری های غیرمجاز گسترده مواجه شده است.
تخریب و قاچاق آثار ساسانی افغانستان توسط نظامیان طالبان
مدیر بخش حفاظت معابد و محوطه‌های باستانی شهر بامیان در افغانستان تصاویری را در اختیار صدای میراث قرار داده است که به گفته او، اعضای طالبان در جستجوی دفینه و آثار تاریخی حتی به معابد غار مانند و باستانی بامیان نیز رحم نکرده‌اند و تخریب‌های گسترده در آن‌ها برجای گذاشته‌اند.
او در مورد یکی از غار معبدهای متعلق به دوره بودایی افغانستان به صدای میراث گفت: اعضای طالبان عبادتگاه‌های باستانی دوره بودیسم در بامیان را نیز تخریب کرده‌اند و در یکی از آن‌ها ستونی که براساس عادت مذهبی ساکنان باستانی بامیان به دور آن می‌چرخیدند را در فکر یافتن گنج و دفینه با پتک تخریب کرده‌اند. آن‌ها حتی اطراف این استوپه(ستون) مذهبی را نیز حفاری کرده و به دیوارها نیز رحم نکرده‌اند و آن‌ها را تخریب کردند تا شاید به آثار باستانی دست یابند.
باقر احمدی که اکنون در حال انتقال از پاکستان به دفتر ایکوموس در آلمان است می‌گوید: این معبد باستانی به دوره کوشانیان در افغانستان تعلق دارد که همزمان با دوره ساسانی در ایران است. کوشانیان آنزمان ارتباط بسیار زیادی با حکومت مرکزی ساسانی در ایران داشتند و هنرمندان ساسانی بیشتر آثار تصویری این دوره را در معابد افغانستان ترسیم و تزئین کردند.
به گفته او، نقوش دیواری که طالبان در محوطه‌های بودایی بامیان تخریب کرده و بخشی از آن‌ها را برداشت کرده است توسط هنرمندان ساسانی نگاشته شده و حتی در برخی آن‌ها بوداهایی وجود دارد که با پوشش و لباس دوره ساسانی ترسیم شده‌اند. متاسفانه اعضای طالبان که اقدام به قاچاق اشیای تاریخی می‌کنند، هر نقش بودایی بامیان را که دارای تزئینات ساسانی است به قیمت ۱۵۰۰ دلار در پاکستان فروخته‌اند.
رنگ‌های آبی بسیار در نقوش مرتبط با آثار دوره بودیسم در افغانستان استفاده شده است که به گفته باستان شناسان از رنگ‌های قالب در تزئینات دوره ساسانی است و البته بیشتر این رنگ‌ها از سنگ لاجورد در افغانستان دوره باستان گرفته شده است. باقر احمدی معتقد است که استفاده از رنگ آبی در نقوش و تزئینات دوره باستانی بامیان نیز یکی از ذهنیت هایی است که هنرمندان ایرانی دوره ساسانی به امپراطوری کوشان در افغانستان باستان هدیه داده بودند. مثلا در غار شماره ۴۵ دره ککرک بامیان نتایج آزمایشات کربن ۱۴ و بررسی باستان شناسان مشخص کرد در این غار مجسمه‌ها و بوداهایی وجد داشته که همگی دارای البسه و چهره ساسانی بودند. حتی شباهت‌های پوشش در نقاشی‌های باستانی غار ککرک نشان می‌دهد که این اثر مربوط به قرن دهم میلادی با البسه ساسانی تزئین شده است.
به گفته او، حتی بر رواق مجسمه بزرگ بودای شهمامه که کهن‌ترین نقاشی‌های بامیان هستند، الهه آفتاب با البسه نظامیان ساسانی در قرن چهارم میلادی تصویر شده است. اما طالبان این نقاشی را در دوره اول حکومت خود در افغانستان در سال ۲۰۰۱ تخریب کرد. حتی در برخی نقاشی های باستانی موجود در بامیان ۴ اسب بالدار در حال کشیدن یک ارابه هستند که می گویند ممکن است از داستان‌های امپراطوری یونان الهام گرفته شده باشد. اما این نقوش شبیه به نقوش تخت جمشید هستند.
او با اعلام این که آثار بسیاری از دوره ساسانی در افغانستان یافت شده است گفت: طالبان آثار موزه بامیان را نیز در این دو سال خارج کرده است و نظامیان وابسته به این گروه علاوه بر حفاری در غارها و معابد باستانی بامیان اقدام به فروش و قاچاق اشیای سرقت شده یا به دست آمده از حفاری های غیرمجاز کرده اند.
چه آثاری از افغانستان قاچاق شده است؟
باقر احمدی، مدیر حفاظت از معابد باستانی بامیان و عضو ایکوموس آلمان در مورد قاچاق اشیای تاریخی از افغانستان توسط طالبان و کشورهای مقصد قاچاق می‌گوید: قاچاق آثار باستانی در حکومت قبلی افغانستان نیز وجود داشت و دولت اشرف غنی نیز دستی بر تجارت و قاچاق اموال باستانی و میراث فرهنگی داشت. ولی دست آن‌ها زیاد باز نبود و مخفیانه این کار را انجام می دادند. مثلا یک مهر و حکم سلطنتی در دوران جمهوریت توسط استاندار بامیان به یک نظامی خارجی فروخته شد که مربوط به دوره بودایی بود و به نظر می‌رسید حکم ساختن یک معبد باستانی بوده و مهر آن نیز داخلش بود. این سند تاریخی به یکی از نیروهای نظامی خارجی فروخته شد و زمانی که ماموران امنیتی حفاظت از میراث فرهنگی در فرودگاه بامیان و میدان هوایی کابل این اثر را شناسایی کردند ۱۹ هزار دلار به آن‌ها حق السکوت داده شد و از کابل توسط هواپیما خارج شد. نظامی نیوزیلندی که این اثر را خریداری کرده بود ۷۵۰ هزار دلار آنرا قیمت گذاری کرد و فروخت. اما در دوره جدید در امارت اسلامی افغانستان وضعیت آثار تاریخی بسیار بد است. قاچاق اشیای تاریخی به اوج خود رسیده است. یکی از دلایل افزایش قاچاق اشیای تاریخی آن است که حکومت نوپای امارت اسلامی افغانستان هنوز از طرف هیچ کشوری حتی قطر به رسمیت شناخته نشده است و همه به عنوان یک گروه نظامی حاکم بر افغانستان آن ها را می‌شناسند. به همین دلیل آن ها مجبور هستند با قاچاق آثار باستانی و فروش اشیای تاریخی پول گرداندن حکومت را به دست آورند. طالبان سالانه حدود ۴ میلیون دلار از کمک های جامعه جهانی برداشت می‌کند که این رقم برای حکومت فقیری مثل آن‌ها کافی نیست. به همین دلیل نظامیان و افسران امارت اسلامی تلاش دارند با فروش اشیای عتیقه امرار معاش کنند.
مدیر سابق حفاظت از معابد باستانی بامیان درخصوص حجم قاچاق اشیای تاریخی افغانستان به صدای میراث گفت: حجم قاچاق اشیای تاریخی تا حدود ۱۰ میلیون دلار هم تخمین زده شده است. سال گذشته تنها یک کتاب اوستایی که از موزه بامیان در دوره طالبان سرقت شده است ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار قیمتگذاری و در پاکستان معامله شد.
به گفته او، ۱۷۰ اثر تاریخی از موزه بامیان در دو سال اخیر ناپدید شده که ۸۰ درصد آن‌ها متعلق به دوره بودیسم در افغانستان بود. بیشتر این اشیاء به پاکستان رفته است و از این میان ۱۰ درصد آثار نیز توسط قاچاقچیان به ایران منتقل شده است. ۱۷ اثر تاریخی که به ایران قاچاق شده و در بازار زیرزمینی اشیای تاریخی وجود دارد براساس پیگیری ها و جستجوی ما شامل یک عدد مجسمه مفرغی خانمی است که اطراف آن دارای خطوط نوشته شده به زبان سانسکریت است. از ولسوالی پنجاب نیز یک دست نوشته مذهبی که نامه است و گفته می‌شود دستنوشته منتسب به حضرت علی (ع) است که برای هدایت خراسان بزرگ ارسال شده بود و مرتبط به دوره آل شنصب است در ایران است. تعدادی ظروف برنزی نیز که متعلق به دوره صفویه ایران است و در بامیان کشف شده بود به ایران منتقل شدند. البته آثار بسیاری نیز به کشورهای اروپایی منتقل شده و یک سردیس باستانی هم در سوئد است.
