صدای میراث: ۱۷ سال از ثبت روستای ابیانه در فهرست انتظار ثبت جهانی یونسکو گذشته است. اما از سال ۲۰۰۷ تاکنون که ابیانه به این فهرست جهانی افزوده شد، تا همین امروز که به سال ۲۰۲۴ میلادی رسیدهایم، ثبت جهانی ابیانه فراموش شده است.
روستای تاریخی ابیانه و روستای تاریخی ماسوله هر دو در یک سال در فهرست انتظار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. ماسوله اما گویی گوی سبقت را در ثبت جهانی از ابیانه ربوده است و حتی پس از یکبار شکست در طرح پرونده ثبت جهانی آن به یونسکو در اجلاس سال گذشته میلادی، قرار است پرونده ثبت جهانی ماسوله بار دیگر از نو نوشته و در اجلاس آتی یونسکو مطرح شود. ثبت جهانی ابیانه اما برغم آن متن اولیه ۴ فصل از ۶ فصل پرونده ثبت جهانی آن نوشته شده همچنان در اغماء فرو رفته است.
روستای تاریخی ابیانه در سال ۵۴ به شماره ۱۰۸۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و سال ۷۶ حریم آن به تصویب سازمان میراث فرهنگی کشور رسید. روستای تاریخی ابیانه ۲۴ هکتار وسعت دارد و در انتهای دره «برزرود»، در دامنه رشته کوه های کرکس در ۴۰ کیلومتری شهرستان نطنز واقع شده است. این روستای زیبا با برخورداری از بافت سنتی و سرخ گونگی آن یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری کشور است که هر سال در سبد گردشگری ایرانیان و گردشگران خارجی قرار داشته است.
آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دورههای ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است .به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوع آن، از روستاهای مشهور ایران است. ابیانه با آب و هوای معتدل، دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. سندی که دقیقاً قدمت زمانی ابیانه را معلوم کند در دست نیست؛ ولی پیشینه هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین میزنند و آن را از کهنترین زیستگاههای انسانی در حاشیه دشت کویر ایران میدانند. قدیمیترین اثر تاریخی ابیانه آتشکدهای است که مانند دیگر بناهای روستا در سراشیبی قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونهای از معابد زرتشتی دانستهاند که در جوامع کوهستانی ساخته میشد. اثر تاریخی دیگر این روستا مسجد جامع آن و قدیمیترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبتکاری آن است که در سال ۴۶۶ هجری قمری ساخته شدهاست. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال ۷۰۱ هـ.ق. نوشته شده است که مربوط به دوره ایلخانی است.
سال ۹۹ زمانی که موضوع ثبت جهانی ابیانه داغ شده بود و بازرس یونسکو برای بازرسی میدانی ابیانه به ایران آمد، حسین یزدانمهر سرپرست وقت پایگاه میراث فرهنگی ابیانه به رسانه ها گفت که طرح مشارکتی ساماندهی بافت تاریخی ابیانه با هدف تسریع ثبت جهانی این منحصر به فرد ترین بافت تاریخی کشور، شامل تراشیدن کاهگل فرسوده، استحکامبخشی، پیبندی، بسترسازی، جمع آوری ناودانهای ناهمگون با بافت، کاهگل کاری، سیم گل و اجرای شمشهگیری گچی، سازماندهی تابلوها و سنگ فرش معابر در حال انجام است.
اما همین تلاش ها نیز به ثبت جهانی ابیانه کمک نکرد چون به گفته برخی کارشناسان، هیچ ارادهای برای ثبت جهانی روستای تاریخی ابیانه وجود ندارد. بازرس یونسکو که به ابیانه سفر کرده بود ثبت جهانی ابیانه را منوط به برچیدن چند ساختمان ناهمگون با بافت تاریخی و برچیدن درها و پنجره های فلزی و بازگرداندن این شاخصههای معماری به نمونه سابق آن یعنی ارسیها و درهای چوبی اعلام کرد. اقدامی که تاکنون انجام نشده و هنوز هم ارادهای برای تحقق آن وجود ندارد.
حالا اما گویی پرونده ثبت جهانی ابیانه برای همیشه فراموش شده است. چون براساس پیگیری صدای میراث، هیچ یک از مسئولین میراث فرهنگی استان اصفهان از سرانجام پرونده ثبت جهانی این اثر اطلاع ندارند.
خبر نداریم از دیگری بپرسید
صدای میراث پیگیری ثبت جهانی ابیانه را که همزمان با ماسوله در فهرست انتظار ثبت جهانی یونسکو ثبت شدهاند با طرح این سوال از مسئولین استان اصفهان آغاز کرد که وضعیت ثبت جهانی ابیانه چگونه است؟ اما پاسخ مدیران میراث فرهنگی استان اصفهان و شهرستان نظنز و پایگاه ملی میراث فرهنگی ابیانه خندهدار بود.
حمیدرضا محققیان که چندی پیش با حکم عزتالله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی به مدیریت اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان منصوب شد در پاسخ به سوال صدای میراث از سرانجام ثبت جهانی ابیانه اعلام کرد: من در جریان نیستم و رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان نطنز می تواند پاسخ این سوال را بدهد.»
اما پاسخ حسین یزدانمهر رییس اداره میراث فرهنگی نطنز که سال ۹۹ مدیر پایگاه میراث فرهنگی ابیانه بود، به سوال صدای میراث از سرانجام ثبت جهانی ابیانه قابل تامل است:«به نظرم بهتر است با مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی ابیانه صحبت کنید چون ایشان در این مورد اطلاع کافی دارند.»
اما مجید نوری مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی ابیانه هم پاسخ جالبی برای سوال صدای میراث دارد. سرانجام پرونده ثبت جهانی ابیانه چه شد؟ مجید نوری به این سوال اینچنین پاسخ داده است: «کارهایی قبلا در ابیانه انجام شده و آسیب ها و دخل و تصرف هایی در این روستا صورت گرفت که ثبت جهانی ابیانه منوط به حل این موضوعات است. مثل تغییر در و پنجره ها و ارتفاعاتی که ساخته شده و بناهایی که خارج از ضوابط احداث شده اند. در عرصه و حریم ابیانه از گذشته اتفاقاتی افتاده است که باید برطرف شوند. نزدیک به ۲۰ سال است که موضوع ثبت جهانی ابیانه مطرح شده و اعتبارات خاص برای رفع آن ها نیاز است. حداقل باید درصدی از آسیب ها کاهش بیابد و اگر نیمی از این آسیب ها از بین برود امکان ثبت جهانی ابیانه وجود دارد. بنابراین هیچ اتفاق خاصی در این پرونده نیفتاده است و ماسوله ای ها برای ثبت جهانی روستایشان پیگیرتر بودند. ولی ثبت جهانی ابیانه هنوز به نتیجه نرسیده است.»
