صدای میراث: شواهد، مطالعات و کاوشهای دو فصل در جنوب غربی کلیبر، محدوده سد پیغام چای بیانگر آن است که این منطقه محل برگزاری مراسم آیینی سکاها بود و خاکسترهای به دست آمده نیز احتمالا از اجرای مراسم برای الهه آتش خبر میدهند. اما عدم موافقت شرکت آب منطقهای آذربایجان شرقی برای انعقاد قرارداد دوم نجاتبخشی محوطههای تاریخی سد پیغامچای و با آبگیری این سد تاریخ سکاها در آذربایجان شرقی به زیر آب خواهد رفت.
به گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، نسرین قهرمانی سرپرست هیأت باستانشناسی با اعلام این خبر گفت: نتایج آزمایشهای انجام یافته بر یافتههای به دست آمده از گورکانهای جنوب غرب شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی توسط یک متخصص انسانشناسی دانشگاه ورشو حاکی از آن است برخلاف آنچه احتمال داده میشد خاکسترهای یافت شده در این گورکانها خاکستر انسانی حاصل سنت جسدسوزی باشد، این خاکستر انسانی نیست.
وی تصریح کرد: با توجه به سایر شواهدی نظیر قربانی انسانی و حیوانی، اشیاء نذوراتی و سنگهای خاصی که نمیشود کاربری واضحی به آنها نسبت داد، به نظر میآید در هر سه تپه مورد کاوش مراسم خاصی در حال انجام بوده است.
به گفته این باستانشناس، سکاها بزرگترین مراسم دینی درباره تابیتی – وستا (الهه بزرگ) که مظهر آتش و شاید جانوران در میان سکاها بود را برپا میداشتند و اغلب انسانها، غنائم و احشام را برای این الهه قربانی میکردند.
او گفت : هرودوت عنوان میکند هیچ پرستشگاه یا مکانی که آن را قطعا بتوان مربوط به مراسم دینی سکاها دانست وجود ندارد! به نظر هرودوت سکاها در محل مخصوصی برای عبادت گرد میآمدند و پس از اجرای مراسم دینی خود از آنجا جا عزیمت می کردند، بیآنکه احساس کنند محل مربوط بر اثر مراسمی که در آنجا انجام گرفته مقدس شده است.
قهرمانی گفت: شواهد کاوشهای دو فصل اخیر بیانگر آن است که این منطقه احتمالا محل برگزاری مراسم آیینی سکاها بوده و خاکستر بدست آمده نیز احتمالا نشان از اجرای مراسم برای الهه آتش بوده است.
او با بیان اینکه معماری سنگ چین شده این تپهها که با توجه به حجم زیاد و بزرگی سنگها و وسعت محوطه کاوش شده کار بسیار پرزحمتی بوده بسیار شبیه گورهای تدفینی سکاهاست، تصریح کرد: نتایج این کاوش ها نشان میدهد هر تپه سنگ چین شدهای الزاما گورکان نیست و میتوان با احتیاط اذعان کرد برخی از آنها برای اجرای مراسم آیینی سکاها استفاده میشد.
این باستان شناس افزود: مشابه این محوطه ها در کوهستانهای آلتای (غرب مغولستان) در تپه بیرام، در جنوب و شرق قزاقستان همچنین در گرنی آلتای در جنوب سیبری گزارش شده است که با توجه به مشابهتهای فرهنگی این منطقه با مناطق یاد شده جای شگفتی نیست.
سرپرست هیأت باستانشناسی افزود: مطالعات توالی اکولوژیکی در لایههای رسوبی زیر سنگ چینها نشان میدهد طی سه هزار سال پیش از ایجاد استقرارهای انسانی، این منطقه ترکیبی از نهشتههای طبیعی از جمله خاک و گیاهخاک بوده که در طی چند فاز طبیعی احتمالاً بر اثر تغییرات اقلیمی دچار گسست شده و اکوسیستم جنگلی معتدل مدیترانهای به سمت دشت باز در حال تغییر بود.
او گفت: طی دوره برپایی استقرار جوامع انسانی به دلیل همزمانی با عصر مفرغ، برای استخراج آهن و کوره ذوب فلز (با توجه به سربارههای بدست آمده) استفاده از منابع جنگلی، سبب شد که پایداری زیستی از دست رفته و سطح زمین از جنگلهای متراکم به شکل بوتهزارهای پراکنده تغییر شکل پیدا کند که به دلیل بارشهای متوالی و تشکیل سیلابها قابل سکونت نبوده و در نتیجه کاربری زمین به شکل گسترده به دلیل عوامل انسانی تغییر پیدا کرد.
قهرمانی افزود: شناسایی دقیق توالی اکولوژیکی و تغییر گسترده اکوسیستمها در دست کارشناسی دقیقتر است.
وی تصریح کرد: با توجه به اهمیت فرهنگی این مطالعات در روشن شدن زوایای تاریک اقوام سکا و عدم موافقت آب منطقهای استان آذربایجانشرقی برای عقد قرارداد فاز دوم، متاسفانه با احداث و آبگیر سد پیغام چای بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین دچار خاموشی خواهد شد.
گفتنی است، عملیات نجاتبخشی آثار در معرض خطر سد پیغامچای با توجه به درخواست آب منطقهای آذربایجان شرقی در فصل اول انجام و با وجود عدم موافقت آب منطقهای برای انعقاد قرارداد و به جهت با ارزش بودن مطالعات فصل اول، فصل دوم نیز با کمکهای مردمی و با موافقت و مجوز رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.