صدای میراث: بیش از یک سده از آغاز پژوهش‌های باستان‌شناسی در ایران می‌گذرد و طی آن، هزاران محوطۀ باستانی در گسترۀ زمانی ده‌ها هزار سال پیش تا صدسال گذشته، مربوط به زندگی گروه‌های انسانی کشف و معرفی شده است. یکی از پرسش‌هایی که از دیرباز ذهن پژوهشگران عرصۀ انسان‌شناسی/باستان‌شناسی را به خود معطوف داشت این بود که انسان از چه زمان در فلات ایران ساکن شد و قدیمی‌ترین شواهد مربوط به حضور دسته‌جات انسانی در پیش از تاریخ مربوط به کدام محوطۀ باستانی در ایران است؟
برای مدت زمانی طولانی اعتبار قدیمی‌ترین محوطه‌های باستانی ایران مربوط به غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای در کرمانشاه و لرستان بود. گرچه روش‌های سالیابی این محوطه‌ها بیش از حد کهنه و فاقد اعتبار بودند، با این وجود عموما در کتب درسی باستان‌شناسی، پناهگاه صخره‌ای «هومیان» واقع در کوهدشت لرستان با قدمت تقریبی ۱۳۰ تا ۶۰ هزار سال پیش به عنوان قدیمی‌ترین استقرارگاه انسانیِ دارای گاهنگاری قطعی در ایران لحاظ می‌شد.
غار «قلعه کُرد» جنب روستایی به همین نام، در شرق کوه ساری در دهستان «حصار ولیعصر» از توابع شهرستان آوج در استان قزوین قرار گرفته است و میانگین ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد حدود ۲۱۳۷ متر است. دهانۀ این غار به عرض ۸ متر و رو به جهت جنوب‌غرب است. در سال ۱۳۹۱ از بررسی خاک دپو شده حاصل از حفریات قاچاق در این غار، ۳۵ قطعه دست‌ساخته سنگی کشف شد. در زمستان سال ۱۳۹۶ دیواره‌های گودال‌های ناشی از حفاری‌های غیرمجاز در غار قلعه کرد بررسی و نخستین ایده درباره امکان انجام کاوش در این محوطه شکل گرفت.
بازدیدهای مکرر از جانب دیگر اعضاء و همچنین یافت شدن مواد فرهنگی و بقایای جانوری در گودال‌های یاد شده و شاید از همه مهمتر 
اینکه این محوطه قبلا از جانب دیرین اقلیم‌شناسان مورد مطالعه قرار گرفته بود، همگی منجر به آن شد که این غار توسط هیئت مشترک ایران و فرانسه به سرپرستی «حامد وحدتی‌نسب» از دانشگاه تربیت مدرس و «ژیل بریون» از موزه انسان‌شناسی پاریس در شهریور ۱۳۹۷، خرداد ۱۳۹۸، مرداد ۱۴۰۱ و مردادماه جاری (۱۴۰۲) برای چهارمین فصل مورد کاوش‌های باستان‌شناسی قرار گیرد.
اما آنچه پژوهشگران تاکنون از کاوش‌های غار قلعه کرد به آن دست یافته‌اند بیانگر آن است که این غار باستانی کهن ترین سکونتگاه بشر در فلات ایران است.
حامد وحدتی‌نسب باستان‌شناس و رییس هیات ایرانی کاوش‌های باستان‌شناسی غار قلعه کرد به صدای میراث می‌گوید: قدیمی ترین مکان زندگی انسان در فلات ایران است. این غار از حوالی نیم میلیون سال پیش به طور پیوسته مامن جوامع شکارورز- گردآورنده انسانی بوده است. نتایج سالیابی‌هایی که در موزۀ انسان شناسی و انستیتوی دیرین‌شناسی انسانی در پاریس انجام گرفت، حاکی از قدمت حدود ۴۷۵ هزار سال برای لایه‌های باستانی این غار است. البته هنوز کاوش عمودی در لایه‌های باستانی این غار به پایان نرسیده و با توجه به ضخامت و عمق لایه‌ها، کاملا بدیهی است که نتایج سن سنجی آتی این محوطه، فراتر از عدد یاد شده باشد.
حامد وحدتی‌نسب درخصوص بقایای باستانی جانوران یافت شده در ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی غار قلعه کرد گفت: در میان بقایای استخوان جانورانی که از غار قلعه کرد به دست آمده است، انواع اسب وحشی، بیشترین فراوانی را دارند. پس از آن گاوسانان و گوشتخواران از بیشترین فراوانی برخوردار هستند. در میان بقایای جانوری به دست آمده از کاوش‌های این غار بقایای جاندارانی از گونه‌های مختلف همانند خرس قهوه‌ای، لاک‌پشت مهمیزدار، گراز، نوعی کفتار غارنشین منقرض شده و نیز کرگدن دوشاخ از زمره شاخص‌ترین‌ها هستند.
این باستان‌شناس و انسان‌شناس پیش از تاریخ در پاسخ به سوال صدای میراث که کدام گروه از انسان‌های پیش از تاریخ در غار قلعه کرد آوج زیست می‌کردند و شکارچیان جانوران یافت شده بودند؟ و چه بقایای انسانی از این غار باستانی به دست آمده است؟ گفت: برای پاسخ به این پرسش می‌توان از چندین گروه از مدارک انسان‌شناسی/باستان‌شناسی بهره جست. در مجموع ۲۰ دندان انسانی از کاوش در غار قلعه کرد به دست 
آمده است. گرچه کار مطالعه بر روی تمامی دندان‌های به دست آمده در حال انجام است، با این وجود یک دندان شیری (آسیای نخست در فک بالا سمت چپ) با قدمت ۱۷۵ هزار سال، از شاخص‌ترین کشفیات این محوطه است.
وحدتی‌نسب افزود: تصویرسازی سه بعدی همراه با محاسبۀ حجم دندان در این نمونه با استفاده از میکرواسکنر واقع در آزمایشگاه پیش بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران و موزۀ انسان شناسی پاریس، حاکی از انتساب آن به نوعی از انسان منقرض شده به نام انسان نئاندرتال است. نمونۀ مورد نظر، کهن‌ترین بقایای انسانی است که تاکنون از فلات ایران گزارش شده است و هم‌اکنون در موزۀ قزوین برای بازدید عموم به نمایش گذارده شده است.
این باستان‌شناس ادامه داد: با توجه به این واقعیت که انسان‌های نئاندرتال در بازۀ زمانی ۴۰۰ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش بر کرۀ زمین می‌زیستند و با عنایت به سن کنونی لایه‌های باستانی غار قلعه کرد که فراتر از رنج زمانی انسان نئاندرتال است، می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که این غار پیش از حضور انسان نئاندرتال نیز محل زیست نوع دیگری از انسان، کهن‌تر از انسان نئاندرتال با نام علمی انسان هایدلبرگ بوده که در بازه زمانی۸۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار سال قبل در جنوب غرب آسیا می‌زیسته است.
حامد وحدتی‌نسب درخصوص لزوم تداوم کاوش‌های باستان شناسی در غار قلعه کرد آوج تاکید کرد: چهار فصل کاوش در غار قلعه کرد به روشنی حاکی از این امر است که این محوطه حداقل نیازمند ۱۰ سال کاوش مستمر است که هم اکنون بودجه کاوش‌های یاد شده توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قزوین فراهم شده است.
